Wat is waar?
Hoofdstuk 27
In het begin van alle dingen ligt het einde besloten.
Als je een zonsondergang ziet, die door het wateroppervlak wordt weerspiegeld, of een stille boom, hoog op een bergtop, of als je een mooi gedicht leest, beleef je een gevoel van extase en die extase is het volslagen vergeten zijn, voor het moment, van al je inspanningen, zorgen, ijdelheden en conflicten. Je wilt die rust, waarin geen sprake is van streven, waarin geen gedachte is aan strijd, in stand houden, want in die extase beleef je de heelheid. Maar je kunt die extase niet blijvend in stand houden, niet door prikkels van buitenaf en niet door stimulering van binnenuit. Vergankelijke schoonheid kan je het genot geven van een extase die een zwakke afspiegeling is van de ultieme werkelijkheid, maar alleen wijsheid kan de beleving van heelheid in stand houden. Je hebt zo nu en dan misschien een vluchtig inzicht in wat geluk is, maar de zekerheid van de rust krijg je pas als je volkomen vrij bent van stimulering, zowel van buitenaf als van binnenuit. Het voortduren van die extatische visie is gelegen in het vervuld zijn van de heelheid die waarheid, leven en vrijheid is. Ik gebruik het woord 'heelheid' om dit begrip over te brengen, maar woorden worden hinderpalen als je er niet gretig naar uitziet hun betekenis te begrijpen; om die reden ook probeer ik telkens weer andere woorden te gebruiken.
Heelheid berust niet op geloof, maar op kennis. Je kunt voortdurend vervuld zijn van die heelheid, je kunt er heel de tijd in leven en als gevolg daarvan zul je op de juiste manier handelen. Voor mij berust die kennis niet op zelfbedrog, ik houd mezelf niet voor de gek. Ik ben van die heelheid vervuld, ze is niet het product van de een of andere illusie en ze berust ook niet op een geloof. Ik houd er geen enkele vorm van geloof of 'principes' op na. Deze heelheid is ook niet te vinden door er innerlijk naar te verlangen, er op te hopen of er om te bidden. Heelheid is vrij zijn van alle 'idealen', verlangens, illusies en van elk zelfbedrog. Dat wat volgens mij het werkelijke is kan alleen op eigen kracht door de individuele mens in zijn dagelijks leven worden gevonden. Ik wil over dat werkelijke spreken en over hoe je ervan vervuld kunt raken, ik wil je helpen de vastheid van dat eeuwige te vinden. Maar dat kan niet aan de hand van een systeem, dus als je een innerlijke voorkeur voor systemen hebt, zul je geen inzicht krijgen in het leven, omdat het leven zich niet laat begrenzen door systemen. Als je een systeem volgt, verander je niets aan jezelf, je volgt alleen maar iets na, je schikt je naar iets wat een ander je heeft voorgeschreven. Voordat je tot inzicht in deze heelheid kunt komen en er vervuld van kunt raken, moet er een eind komen aan alle nabootsing, aan het volgen van een systeem, een methode of een pad.
Deze heelheid is geen droombeeld, ze is geen uiterlijke werkelijkheid, maar een innerlijk besef, dat je krijgt door in volle verantwoordelijkheid te leven. In deze heelheid is geen tijd, omdat tijd alleen maar een waanidee is van het ikbewustzijn, dat het leven in tegengestelden opdeelt, ruimte en tijd, geboorte en dood. Vervuld zijn van deze heelheid is de opperste werkelijkheid en die wekelijkheid vernieuwt zich steeds, ze is een tijdloos 'worden'. Ze is geen eindtoestand, al is ze een totaliteit. Ze is ook niet het resultaat van metafysische bespiegelingen. Ik probeer iets met woorden te beschrijven, dat niet in woorden is te vangen, ik probeer het onmeetbare te meten. Ook al zal ze je misschien grotendeels ontgaan, die heelheid maakt deel uit van je denken en voelen, niet als een ideaal, waaraan je je moet aanpassen, wat iets doods is, maar als een levende realiteit. Als je je in allerlei bochten wringt om te voldoen aan een ideaal, is je leven verstoord en kun je de waarheid niet vinden. Ik probeer je een beschrijving van die heelheid te geven alleen om je een indruk te geven van de essentie, de betekenis van de waarheid.
De extase van heelheid kan door iedereen worden beleefd, hoe zijn omstandigheden ook mogen zijn, als hij zich maar ijverig en doelbewust in zichzelf verdiept en beschikt over een geest die in staat is zich steeds opnieuw bij te stellen, een flexibele geest, die altijd op zoek is en als hij steeds met heel zijn hart leeft in de liefde, die zelf ook het oneindige is.
Iemand zal, waar hij ook is, hoe zijn levensomstandigheden ook mogen zijn, die heelheid vinden als hij steeds naar waarheid streeft, als hij zich vrij heeft gemaakt van de systemen, die alleen maar nabootsingen zijn en daardoor een verkeerde kant op wijzen, en als hij zich bevrijd heeft van de angst. In de beleving van die heelheid is geen plaats voor gezag, voor een leraar of een verlosser. Wie constant op zoek is naar die heelheid rekent af met elk verlangen om te vluchten in afzondering, om deze wereld van conflicten vaarwel te zeggen, om anderen na te volgen, te gehoorzamen of om gezag over hen uit te oefenen.
Uit de onverschrokkenheid van de flexibele geest groeit een totaal ongehecht zijn, niet uit angst of uit onverschilligheid, maar door het zoeken naar de waarheid. Dat ongehecht zijn maakt dat je nergens meer onderdak hebt, dat je kunt onderzoeken zonder een spoor van gehechtheid aan ikbesef; ongehecht zijn betekent dat je kunt zien hoe je moet handelen. Kunnen zien hoe je moet handelen is je weten te gedragen. Handelen kan de individuele mens tot vrijheid leiden, zodat hij de volle extase van de heelheid kan beleven, maar kan hem ook leiden tot de dadeloosheid die alleen nog meer belemmeringen om hem heen zal oprichten. Handelen dat leidt tot dadeloosheid komt voort uit egoïsme en handelen dat de individuele mens vrij maakt komt voort uit een zoeken dat afrekent met de angst.
Iemand die zo denkt en voelt is er steeds op gericht harmonie in zijn leven te brengen en vernieuwt zich voortdurend. Hij gaat zich volledig verantwoordelijk voelen, dat wil zeggen, hij is zich volledig bewust van zichzelf en in het vuur van die bewustheid raakt hij vervuld van de ultieme werkelijkheid. De weg naar heelheid loopt via het je volledig bewustzijn van jezelf. Het 'zelf' moet totaal ophouden te bestaan, je moet vrij zijn van egoïsme, want in het ego zetelt het ikbesef en zolang het ego, de persoonlijkheid, de individualiteit bestaat, die drie zijn voor mij een en hetzelfde, zolang is het onmogelijk die extase te beleven. Zolang je je niet bewust bent van jezelf, anders gezegd, zolang het je nog ontbreekt aan besef van je verantwoordelijkheid, kun je niet tot heelheid komen. Die heelheid ontstaat alleen uit het gevoel van verantwoordelijkheid dat vervuld is van het je bewust zijn van jezelf en door het vuur van dat bewust zijn heen kom je tot heelheid. Je moet je dus volledig bewust zijn van alles wat je doet, denkt en voelt en dat niet van tafel vegen, door dwang laten voldoen aan een ideaal of het zwijgen opleggen ter wille van de een of andere autoriteit. Op het vlak van het je volledig bewust zijn van jezelf kan geen sprake zijn van autoriteit. Niemand anders dan jijzelf kan je vertellen of je je van jezelf bewust bent of niet. Jijzelf moet je verantwoordelijk gaan voelen voor jezelf en in dat volledig verantwoordelijk zijn is de extase van de heelheid gelegen. Als je vervuld bent van dat vuur van het je helemaal van jezelf bewust zijn, heb je de volle verantwoordelijkheid voor jezelf op je genomen en dan begint het volledig verdrijven, het verdwijnen van persoonlijkheid, ego en individualiteit; dat is het begin van de extase die heelheid is. Ik zeg dat de heelheid gelegen is in het volledig verdwijnen van het ikbesef, dat het middelpunt is van alle deugden en eigenschappen, van alle strijd en verdeeldheid, en dat iedereen die echt zoekt die ultieme werkelijkheid kan bereiken. Als je echt wilt zoeken, zul je die waarheid vinden. Die heelheid, die waarheid, die een extase is, is alleen te vinden als alle egoïsme, het nauwelijks merkbare zowel als het openlijke, volkomen heeft opgehouden te bestaan. Egoïsme bestaat zolang er nog ikbesef, dat wil zeggen, zelfzuchtigheid is.
Laten we nu eens nagaan wat jullie geloven.
Wat ik zeg staat lijnrecht tegenover wat jullie geloven en er is geen compromis mogelijk waardoor je wat ik zeg zou kunnen aanzien voor wat jullie geloven, omdat een compromis alleen mogelijk is tussen twee gelijksoortige zaken. Ik werp me niet op als een autoriteit. Ik zeg dat als je de waarheid zoekt je niet moet proberen compromissen te sluiten. Zie er achter te komen of wat ik zeg waar is en als het niet waar is, laat het dan links liggen, maar probeer niet wat ik zeg in bochten te wringen om het overeen te laten komen met wat jullie geloven. Dat compromis, die onechte harmonisering leidt alleen maar tot grotere verwarring, tot dieper verdriet en tot grotere ontgoocheling. Ik werp me niet op als een autoriteit, maar ik weet zelf waarover ik spreek en ik leg jullie bepaalde ideeën over gedrag voor die op de realiteit zijn gebaseerd; je kunt ze met een intelligente kritische instelling onderzoeken en ze aannemen of verwerpen naar zoek geen compromissen.
Ik zeg dat je, als je de waarheid wilt vinden, niet een enkele last met je mee moet dragen die niet reëel is en je kunt er alleen achter komen of hij dat is door te proberen te ontdekken wat je gelooft.
Je gelooft dat er een opperwezen is, buiten de mens en de wereld. Vervolgens maak je jezelf, als individuele mens, los van de wereld; je denkt dat je de wereld kunt helpen door jezelf tot een volmaakt instrument te maken. Je hebt het allerhoogste gescheiden van jezelf en van de wereld. Je zegt dat de waarheid buiten heel deze chaos is gelegen, buiten het conflict, de strijd, de rivaliserende onderlinge haat van de volkeren. Ik zeg daarentegen dat alleen door dit alles heen de waarheid is te vinden, dat je, als je dit meester geworden bent, dat wil zeggen, als je jezelf volledig meester bent, als je volledig verantwoordelijk bent voor jezelf, de waarheid zult vinden. Door je eigen gedragingen, door je eigen daden, kun je die eeuwige werkelijkheid vinden, die niet een buiten dat alles staande waarheid is, maar die in alle dingen huist. Als je stelt dat er een buiten dat alles staande werkelijkheid is, heb je de tijd nodig.
Je zegt: “Ik moet een aantal incarnaties doormaken om me meer en meer kwaliteiten en deugden eigen te maken en daarna zal ik, door die uitbreiding van mijn bewustzijn, tot de hoogste werkelijkheid komen”. Je stelt iemand aan als autoriteit, als verlosser, als leraar en die ga je imiteren, in plaats van jezelf in harmonie met het leven te brengen. Dat imiteren leidt tot de corruptheid die momenteel in de wereld heerst. De mens heeft de werkelijkheid uit de wereld verbannen en ergens daarbuiten geplaatst en zijn hele bestaansprincipe berust op zelfzucht, dat wil zeggen, op zijn eigen voortbestaan als ego.
Idealen zijn een subtiele vorm van zelfzucht geworden. Zolang je vasthoudt aan de illusie van het voortbestaan van het ego, moet je een ideaal hebben om dat ego in stand te houden en omdat je ego iets onwerkelijks is wordt ook dat ideaal onwerkelijk. Die behoefte aan het voortbestaan van het ego heeft ertoe geleid dat je autoriteiten hebt aangesteld, verlossers, en op grond daarvan heb je erediensten gecreëerd, gebeden, religieuze sekten en geloven. Het idee dat je hebt van wat geluk is, berust op je eigen voortbestaan tot in eeuwigheid. Jij, als individuele mens, wil je ego eeuwig in stand houden. En als je zo aan dat ego vasthoudt, dan krijg je natuurlijk te maken met angst, met gehechtheid, met de liefde die verschil maakt tussen de een en de ander. Jullie houden er ontelbaar vele vormen van eredienst op na, die allemaal met elkaar wedijveren, om het aantal kerkgangers verder op te voeren bestrijdt de ene kerk de andere, ze werpen zich allemaal op als autoriteit en het gevolg is een algemeen machtsmisbruik. Jullie maken misbruik van anderen en er wordt misbruik gemaakt van jullie, je eigen verlangens maken een uitbuiter van je, terwijl jij op jouw beurt je laat uitbuiten om ze in vervulling te laten gaan.
Door de werkelijkheid buiten jezelf te plaatsen, doordat het je ontbreekt aan een gevoel van verantwoordelijkheid, creëer je de uitbuiter en maak je van de wereld een chaos. Omdat je je ego, je individualiteit voor altijd in stand wilt houden, is heel je systeem van denken en doen, de wereldbeschaving, op dat verlangen gebaseerd en dus is het in de wereld een chaos, met ruzies, strijd en haat.
Dat is wat jullie geloven, in allerlei vormen, primitief of meer verfijnd. Je wilt dat je ego via een reeks van geboorten, die je reïncarnatie noemt, in de tijd zal voortbestaan om tenslotte bij de waarheid aan te komen. Omdat je die overwinning niet nu al kunt behalen houd je er metafysica, filosofieën en idealen op na. Wat ik zeg staat lijnrecht tegenover al deze ideeën. Besef dit alles vooral goed.
Wat jullie geloven, je behoefte aan een voortbestaan van jezelf, aan een vooruitgang, met zijn ontelbare paden, jullie idee van karma, het staat allemaal lijnrecht tegenover wat ik zeg.
Ik zal proberen uit te leggen wat ik versta onder evolutie en vooruitgang, niet dat idee van vooruitgang dat niets anders is dan een verfijnde vorm van egoïsme. Het voortbestaan van het ego, in welke verfijnde of volmaakte vorm ook, kan je geen inzicht geven, kan je niet tot vervulling brengen.
Als je bereid bent al die dingen volledig te laten varen, absoluut vrij van het verleden te zijn, een volstrekte eenzaamheid te trotseren, nergens thuis te zijn, dat wil zeggen, volkomen ongehecht te zijn, dan kan ik je helpen, of liever, dan zul je jezelf helpen. Maar als je aan je ontelbare vormen van geloof blijft vasthouden, die allemaal gebaseerd zijn op het verlangen naar het voortbestaan van het ego, op egoïsme, dan zul je je door wat ik zeg ontgoocheld voelen.
Probeer niet een compromis te vinden tussen wat je gelooft en wat ik zeg. Besef de ernst hiervan. Je verspilt alleen maar tijd en energie, het is nutteloos een compromis tussen die twee te zoeken. Jullie hebben je verlossers en meesters. Ik zeg dat er geen verlossers of meesters kunnen zijn, maar dat je door eigen inspanningen, door aanpassingsvermogen, door zelfbezinning, door aandachtig te zijn, dat wil zeggen, door je volledig verantwoordelijk te gaan voelen, de ultieme werkelijkheid zult vinden en niet aan de hand van een ander.
Ik praat met jullie over die werkelijkheid en niet over meesters en verlossers. Als het je niet interesseert, dan valt er niets meer te zeggen, maar om er in geïnteresseerd te zijn moet je je helemaal losmaken van het verleden en dat vereist volharding, vastberadenheid en standvastigheid.
Als je echt wilt weten wat ik zeg, heb dan een soepele, levendige, zoekende geest en door je zoeken zul je de angst verdrijven. Het heeft geen zin blindelings tegen de angst te vechten; zoek de waarheid en de angst zal verdwijnen en doordat je dan vrij bent van angst zal je denken en voelen flexibel en evenwichtig worden en zul je van de extase van heelheid worden vervuld. Die heelheid is de ultieme werkelijkheid en in die werkelijkheid is er geen geboorte en geen dood, ze vernieuwt zich voortdurend en wie haar kent heeft de vrijheid om in het huidige moment in die eeuwigheid te leven.
Wat is waar?
Hoofdstuk 27
Jiddu Krishnamurti. Wat is waar? Over waarheid en leven. Themaboek aforismen waarheid zijnjiddu leven mens wijsheid inzicht vrij handelen denken. 1934.