Wat is waar?

Hoofdstuk 14

Het individuele probleem is het wereldprobleem.

Een ideaal systeem, waaraan de mens gedwongen is zich te houden, is onmogelijk. Ik ben net zo min als jullie tevreden over de hedendaagse beschaving, die gebaseerd is op zelfzucht, op een geciviliseerde vorm van gezag. Overal waar door ideeën of personen spiritueel gezag wordt uitgeoefend, dwingt dat gezag de mens zich te richten naar een bepaald model en dat werkt verloedering in de hand. Overal waar een voorbeeld wordt gevolgd vind je verloedering i.p.v. vrijheid. Dat soort vormen van gezag moet volledig verdwijnen. Dat zogenaamd ‘spirituele’ gezag kweekt angst, leidt tot navolging en tot de vorming van godsdiensten en organisaties.

En dan is er ook het economische gezag, dat gebaseerd is op alle denkbare vormen van egoïstische belangen en naar alle kanten om zich heen grijpt.

En er is het gezag van het land, de vaderlandsliefde; je bent dan een Fransman, een Duitser, Engelsman of Amerikaan. Al die verdeeldheid loopt uit op economische en politieke oorlogen.

Dus als je denken en voelen verstrikt zijn geraakt in het web van het gezag, van de navolging, zal geen systeem, hoe ideaal ook, je ooit de vrijheid geven, de vrijheid die inzicht in de heelheid is. Je bent een mens, niet een organisatie of een land. Omdat je een mens bent, moet je in jezelf het gezag bestrijden. Je kunt in opstand komen tegen een bepaalde vorm van gezag en toch zelf gezag uitoefenen over een ander; let dus op jezelf. Wees verantwoordelijk voor jezelf, zie erachter te komen of je via je ideeën en je organisaties spiritueel gezag uitoefent. Dat is spirituele uitbuiting, wat hetzelfde is als economische uitbuiting. Ga vervolgens na, in de economische sfeer, of je werk berust op eigenbelang, of je op bezit uit bent, of je de slaaf van het geld bent. En zie er dan ook achter te komen of je vaderlandslievend bent, of je je beperkingen laat opleggen door een bepaalde kleur op de wereldkaart.

Besef vooral dat je geen inzicht kunt hebben in de waarheid als je onmenselijk bent. Deze dingen zijn onmenselijk en zolang je er bij jezelf geen verandering in brengt kun je niet tot heelheid komen. Zie erachter te komen of je egoïstisch bent, angstig, altijd werkzaam voor je eigen belangen, voor een goed gedrag afhankelijk van aansporingen van buitenaf en bevrijd je van al die dingen. Je zult zeggen: “Ik heb iets nodig dat me aanspoort om aan het werk te gaan”, wat ook weer louter egoïsme is. Daarom leg ik er zo de nadruk op dat je je bewust wordt van jezelf, van al je angsten en van alles waar je in gelooft. Als je je daar vrij van weet te maken, zul je een bijdrage leveren aan de opbouw van een goed geordende samenleving.

We moeten niet voldaan en tevreden zijn, ook al hebben we goed te eten. Momenteel is het hele systeem van het leven erop gebaseerd dat de enkeling vecht tegen het geheel, dat wil dus zeggen op egoïsme Je legt een verkeerde nadruk op het individuele. De enkeling denkt dat hij vooruit komt door zelfontplooiing, door te vechten voor zichzelf, voor zijn bestaan, voor zijn welzijn. Het individuele kan niet tot zijn recht komen in collectieve activiteiten, het zal alleen maar een chaos veroorzaken, zoals het altijd al heeft gedaan. Je denkt dat je dichter bij het geluk zal komen door je te ontplooien, hard te werken, iets op te bouwen, terwijl het werkelijke juist nooit te vinden is aan de hand van groepsactiviteiten of verlossers, maar alleen door je eigen individuele inspanning. Als je dat inziet, zul je een ander levensplan maken.

Zoals het nu is heb je geprobeerd collectief de waarheid te vinden en je individualiteit, je zelfontplooiing, tot uitdrukking te brengen in activiteiten die alleen collectief gedaan kunnen worden. Ik zeg dat je collectief moet werken maar individueel de waarheid moet zoeken, onafhankelijk van anderen. Als je je hele levensplan op dat idee baseert, kan er geen sprake zijn van het egoïstische en hebzuchtige uitbuiten van een ander volk en kan het zoeken van de enkeling naar het werkelijke niet worden verward met het werk van het collectief, dat alleen mogelijk is als mensen in een aantal groepen samenwerken.

Maak samen een plan, werk samen, maar zoek zelfstandig het werkelijke, dat wil zeggen, zet al de idealen opzij die je in je egoïsme hebt opgebouwd op basis van de misvatting dat je door spiritueel gezag, door de inspanningen van een ander, via de een of andere organisatie of door erediensten de waarheid kunt vinden.

Je denken is een samenstel van collectieve en individuele reacties. Je beslissingen komen voort uit reacties en om er achter te komen wat je zelf denkt, moet je weten wat alleen zijn is, moet je een licht voor jezelf worden. Natuurlijk betekent dat niet dat je een arrogante egoïst moet worden. Je moet je bevrijden van de last van je bijgelovigheid, je zelfzucht, je winstbejag, je opinies en dan zul je weten wat alleen zijn is. In de vreugde van dat alleen zijn raak je vervuld van de waarheid.

Je moet collectief werken en omdat je dat nooit gedaan hebt is het in deze wereld een chaos en heerst er een ongeremd meedogenloos egoïsme, waarbij iedereen de strijd aanbindt met een ander. Je moet dus collectief werken, maar je kunt niet collectief denken, omdat je niet via een ander de extase van het leven kunt vinden. Uit angst heb je verlossers, meesters en leraren aangesteld en daarmee de deur dicht gedaan voor het zelfstandig denken, dat het enige is waardoor je de waarheid kunt vinden. En nadat je de deur hebt dicht gedaan voor het zelfstandig denken, word je vervolgens meedogenloos egoïstisch in de wereld van de daad. Geestelijk ben je als een lam geworden, maar in de wereld van de daad ben je als een verscheurend dier.

Je moet de gang van zaken omkeren. Voor het algemeen welzijn moet je met elkaar werken, maar om de waarheid te kunnen vinden moet je strikt alleen blijven. Omdat je deel uitmaakt van de gemeenschap, organiseert de gemeenschap je werk, maar in je denken en voelen staat het je helemaal vrij intens te leven, dat is echte individuele vrijheid. Leg dus niet de nadruk op iets dat maar weinig te betekenen heeft.

Nu kun je, zoals ik heb gezegd, het individuele denken en voelen niet in een systeem onderbrengen, de individuele mens moet vrij zijn. Maar die vrijheid gaat samen met een vanzelfsprekende werkverdeling ten bate van het geheel, zonder de individuele mens daaraan op te offeren.

Het idee dat spiritueel gezag kan leiden tot een moraal die van invloed zal zijn op de economische aspecten van het leven is een illusie, want een moraal voor de individuele mens kan alleen tot stand komen door zijn eigen bewuste inspanningen. Op die manier wordt werk tot niet meer dan een noodzakelijke bijkomstigheid en verlaat de individuele mens zich niet meer alleen op zijn werk om de waarheid te kunnen vinden.

Iedereen moet een beroep hebben en goede beroepskeuze moet gebaseerd zijn op de juiste functie van de individuele mens in de maatschappij. Als je dat hebt begrepen zal je werk je niet verhinderen de waarheid te vinden. Als je op zoek bent naar inzicht in het leven, zal je beroep juist het middel zijn waardoor je de waarheid vindt. Alleen in je dagelijkse activiteiten kun je je vrij maken van de sfeer van het egoïsme

Je moet werken, dat spreekt vanzelf, of het nu machineschrijven, spitten of iets anders is, je moet werken en niet op kosten van een ander leven. Maar in je werk staat voor jullie het eigenbelang voorop en daardoor wordt het werken een afschuwelijke obsessie, waarachter je zelfzuchtige belangen schuilgaan. Iedereen moet werken, maar je moet er achter zien te komen of je anderen uitbuit, geestelijk, economisch of politiek. Jij, en niemand anders, bent daar verantwoordelijk voor. Jij, en niemand anders, bent de uitbuiter. Zie dat je erachter komt of het systeem verkeerd is en dan zul je je ervan losmaken. Ik vraag je niet iets af te breken, maar ik zeg je: word je hiervan bewust, dan zul je doen wat vanzelf spreekt. In het proces van bewustwording zul je afrekenen met de systemen die de mens aantasten en hem geestelijk, economisch of op een andere manier uitbuiten.

Vecht niet alleen tegen het systeem, maar kom tot besef, ga je verantwoordelijk voelen en je zult zien dat je een verandering in de maatschappelijke orde teweegbrengt, die de mens echt zal helpen.

Door je bekrompenheid, je kleinzieligheid, je haatdragendheid, je hebzucht en je begeerte schep je problemen in de wereld. Ik zeg: neem de oorzaak van de problemen weg, namelijk je egoïsme, je ikgerichtheid, dan zullen ze opgelost zijn.

Voor jullie is het idee van de eenheid van het leven niet meer dan een door het verstand opgestelde theorie of een sentimenteel geloof. Zolang je in de geest vasthoudt aan het idee van individualiteit blijft het een chaos. Het is je egoïsme dat het verdriet en de ellende in de wereld brengt.

Ze bestaat echt, die verrukking, die de waarheid, het leven, is en waarin geen kwestie is van dualiteit, maar je zult haar nooit kunnen vinden zolang je in beslag genomen wordt door de illusies van het ‘zelf’. Onderzoek de dingen die je doet en als je daar inzicht in hebt, als je daar de volle betekenis, de werkelijke waarde van hebt begrepen, dan zul je inzicht hebben in het andere. Het is veel gemakkelijker voor je om een theorie op te bouwen, om je in metafysische beschouwingen te begeven; het zal verstandelijk een enorme stimulans voor je zijn als je bespiegelingen houdt over voorbestemming en vrije wil. Maar als je lijdt, als je diep in je hart de afmattende last van de eenzaamheid draagt, zal geen stimulans je ooit kunnen bevredigen. Als je verdriet hebt, wil je daar vrij van zijn en door je ervan te bevrijden zul je een nieuw inzicht in de wereld tot stand brengen.

Alleen op basis van een juist inzicht in de individuele mens kan werk zo worden geregeld dat er vrije tijd voor iedereen kan zijn. Momenteel leidt de ikgerichtheid, de bezitsdrang van de individuele mens met zijn streven naar geborgenheid tot chaos, uitbuiting en ellende. Je zult de innerlijke vrijheid nooit bereiken door te werken, dus houd je persoonlijke wensen en grillen daar buiten.

Je moet je volkomen ontdoen van het idee dat God een betere wereld voor je zal regelen. Je hebt, met je uitbuiting en je hebzucht, zelf deze ellende veroorzaakt en jij bent de enige, die je ervan kan bevrijden, jij alleen kunt een nieuwe wereld opbouwen. Als je dat begrijpt, nu, zul je iets veranderen aan de omstandigheden van de mensen die overbelast zijn met werk. Maar je hebt het idee dat de tijd je inzicht zal geven en je stelt het voortdurend uit je hiervoor in te zetten.

Inzicht is nu, niet op een of ander toekomstig ogenblik, maar omdat je hele kijk op de wereld stoelt op het idee dat een ander de omstandigheden voor je zal veranderen, kun je niet inzien dat je alleen door inzet van je eigen elementaire krachten, door jezelf volledig bewust van alle dingen te zijn, het geluk zult kunnen vinden. Het idee dat een God, een meester, een hoger wezen, een volmaakte wereld voor je zal regelen, is niets dan luiheid. Je wilt je economische problemen oplossen door een wonder. Jullie hebben in de loop van eeuwen een systeem opgebouwd dat gebaseerd is op wedijver en egoïsme En nu moet je doel niet zijn het ene systeem door het andere te vervangen, maar je eigen denken en voelen een totaal andere richting op te laten gaan. Je hebt talloze autoriteiten, religieuze leraren en goden aangesteld, om ze te kunnen vereren.

Het is van het grootste belang dat je tot de kern van het probleem doordringt. Dat wil zeggen, op het terrein van denken en voelen moet je niet een ander als je leider aanstellen, maar moet je volstrekt alleen zijn, terwijl je in je werk samen met anderen plannen moet maken om in je levensonderhoud te voorzien.

Dit is de remedie. Door waar dat op zijn plaats is je individualiteit te laten gelden kun je de vrijheid vinden die waarheid is en als je van die waarheid vervult bent, zul je een oplossing vinden voor je maatschappelijke en economische problemen. Je kunt niet een einde maken aan je moeilijkheden door de takken van de boom alleen maar bij te knippen, maar als je de wortels goed voedt zullen de takken gezond en overvloedig zijn. Werk er dus aan zelfstandig verandering te brengen in je denken en voelen, dan zullen deze problemen vanzelf tot een oplossing komen.

De huidige beschaving is gebaseerd op hebzucht en persoonlijke wedijver; ze kan niet eeuwig in stand blijven, omdat ze geen wezenlijke waarde heeft. De individuele mens, die deze beschaving heeft opgebouwd en erdoor wordt beheerst, is in de ban van het eindeloze vergaren, dat zijn enige drijfveer is, dat wil zeggen, hij probeert zijn ambities tot uitdrukking te brengen en de door hem gewenste maatschappelijke positie te bereiken door rijkdom en macht bijeen te brengen. Hij heeft met dat doel de maatschappelijke verschillen ingevoerd en een dergelijke beschaving, die gebaseerd is op meedogenloos egoïsme, moet uiteindelijk wel uiteenvallen. Het is alleen maar een kwestie van tijd. Zolang je een dergelijke opvatting hebt van individualiteit, die op zuiver egoïsme en hebzucht neerkomt, kan geen enkele daarop gebouwde beschaving of structuur in stand blijven of je verlossen van je verdriet.

Tot nu toe ben je geestelijk een slaaf geweest, dat wil zeggen, je hebt anderen gevolgd en nagedaan, je hebt vormen van spiritueel gezag ingesteld en de traditie heeft je geestelijk aan banden gelegd.

Ik geef jullie geen wondermiddel, maar ik zeg je dat er alleen als je inzicht hebt in de ware functie van de individualiteit een uitweg is uit deze chaos. Volgens mij kan de individualiteit alleen tot uitdrukking worden gebracht in de wereld van het denken, niet in de wereld van het dagelijkse bestaan, dat wil zeggen, je moet zelfstandig en intens denken, ongehinderd door de traditie, de gewoonte of de angst voor de publieke opinie. Maar om in je levensbehoeften te voorzien moet je samenwerken, moet je samen aan de slag gaan en plannen maken, wat betekent dat je af moet van het idee van een nationaliteit, van vlaggen en grenzen. Zo zul je vanzelf de economische problemen oplossen, omdat je dan zult werken vanuit een menselijk gezichtspunt en niet vanuit verdeeldheid zaaiende nationale vooroordelen.

Gedreven door zijn hunkerende verlangen naar bezit heeft de mens iets opgebouwd dat hij beschaving noemt. Aan die wereld houdt hij angstvallig vast. Wat is het geneesmiddel? Er bestaat geen wondermiddel voor de wereld. Maar je kunt persoonlijk en dus ook gezamenlijk inzien wat de grondoorzaak is en persoonlijk en dus gezamenlijk uit het systeem stappen dat daar het onvermijdelijke gevolg van is.

Je moet je bevrijden van elke neiging tot navolging en de zuiverheid van je persoonlijke denken en voelen in stand houden, alleen zo kan er sprake zijn van de spontaniteit van een ware samenwerking in de wereld waar het op daden aankomt, in het gezamenlijk werken ten bate van allen.

Waar het eeuwige wordt gezocht is reële arbeid voor ieder, gebaseerd op wat de mens echt nodig heeft, niet op zijn neiging tot hebzucht en uitbuiting. Wanneer je als individuele mens de bekrompenheid van vaderlandsliefde, nationaliteit, vlagvertoon en oorlogvoeren doorbreekt en ermee ophoudt door het gebruik van je kracht en je egoïstische geslepenheid anderen uit te buiten, dan zullen de rust en het inzicht, waar je nu tevergeefs naar zoekt, tot je komen.

Onze beschaving is gebaseerd op persoonlijke veiligheid, zodat in de wereld waar het op daden aankomt de individuele mens steeds op zoek is naar veiligheid voor zichzelf en zijn familie. In de loop van eeuwen hebben mensen deze beschaving opgebouwd, waarin de individuele mens als een wild dier is geworden in het gevecht voor zijn persoonlijke welzijn, zijn veiligheid en zijn bezittingen, terwijl hij op het geestelijk vlak als een lam is geworden en zijn persoonlijke zuiverheid totaal verloren heeft. Spiritueel kent hij geen verantwoordelijkheid en leeft hij in een wereld van illusies; en toch is het juist daar dat hij zijn denken en voelen volkomen los moet maken van elk gezag, van alle belemmeringen, de materiële zowel als de geestelijke, die het product zijn van zijn onvervulde verlangens.

Geestelijk iets bereiken doe je niet in een aparte wereld, die buiten het leven staat; het is het leven, het is evenwichtig inzicht hebben in het leven als een geheel. Je kunt het leven niet opsplitsen in strikt van elkaar gescheiden deelgebieden als het politieke, het wereldlijke en het geestelijke leven. Een werkelijk beschaafd mens is voor zijn gedrag en voor een juiste manier van leven niet afhankelijk van gezag van buitenaf; hij doet spontaan wat goed is. Het is niet de angst voor het wettelijke gezag die hem er van weerhoudt het evenwicht van het maatschappelijke bestaan te verstoren. Hij heeft er geen behoefte aan een ander iets aan te doen, omdat hij het harmonisch evenwicht in zichzelf heeft gevonden.

Jullie zeggen tegen me: “Deze manier om het leven te bekijken zou verwarring zaaien in het denken van de onervarene, ze zou de wereld in een complete chaos storten.” Dat zou natuurlijk het geval zijn als je tegen primitieve mensen zou zeggen: “Doe maar wat je wilt.” Maar als de wijzen, de verlichten, degene die in zichzelf de rust hebben gevonden, wetten opstellen die de onervarene op weg helpen naar vrijheid, dan zal er orde heersen.

Zoals het nu is zet je een enorm bouwwerk neer op een wankele fundering. De wetgever is er al net zo min als de gewone burger op uit de mens echt vrij te maken. Wetten worden opgelegd zonder dat iemand er op uit is de waarheid te vinden, vandaar de conflicten in de wereld.

Zoals ik al zei, je moet het proces volkomen omkeren. In de wereld van het dagelijkse bestaan moet je plannen maken voor het geheel en niet voor het detail. Je moet niet willen vasthouden aan nationaliteiten en grenzen, je moet je bekommeren om de hele mensheid en niet om een bepaalde klasse of een bepaald ras. Maar dat kan pas echt gebeuren als je niet langer blindelings het gezag van een ander volgt. Alleen op die manier kan er sprake zijn van een goede samenwerking en van een goede programmering in de wereld waar het op daden aankomt. Als jij, als individuele mens, niet langer alleen maar een radertje in de machine van de samenleving bent, als je ermee ophoudt anderen uit te buiten en je te laten uitbuiten, als je je niet overlevert aan het gezag, als je je bevrijdt van alle tradities die je denken en voelen verlammen, als je het geluk, de waarheid, niet meer zoekt via een ander, dan zul je met een hoge mate van verantwoordelijkheid handelen en zo een levensinzicht krijgen dat gebaseerd is op waarheid en vrijheid.

Een beschaving die op egoïsme stoelt kun je niet in een dag veranderen. Daarom moet de mensheid heropgevoed worden. Een beschaving waarin mensen steeds klaar staan om elkaar aan te vallen moet fundamenteel veranderd worden. Ze moet gegrondvest worden op werken voor de gemeenschap, waarbij de enkeling niet de mogelijkheid heeft zijn egoïsme tot uiting te brengen en persoonlijke wedijver niet wordt beloond. Maar de individuele mens dient onverminderd zijn persoonlijke zuiverheid te bewaren om tot inzicht te kunnen komen. Zoals het nu is, is de mens op een egoïstische manier individualist, hij wedijvert in zijn niets ontziende behoefte om te presteren, hij is op een zelfzuchtige manier op eigen voordeel uit, stapelt de ene bezitting op de andere en oefent een tirannieke macht uit, wat allemaal leidt tot een enorme chaos.

Aan de andere kant creëert hij, in zijn zoeken naar de waarheid, waarbij hij nu juist zijn zelfstandigheid zou moeten handhaven, om die zo van alle ikbesef te bevrijden, verlossers, meesters, geloofsovertuigingen, idealen en gezaghebbers, wat allemaal blindelings volgen betekent. Benadruk de zelfstandigheid waar ze op haar plaats is, waar de individuele mens innerlijk tot heelheid komt.

Natuurlijk moeten we elkaar helpen, we moeten samen door het leven, we moeten elkaar begrijpen en samenwerken.

Dat gebeurt allemaal normaal en moeiteloos als je een juist inzicht hebt in de functie van de individuele mens.

Wat ik duidelijk wil maken is dat ieder mens de heelheid in zich draagt. Het vervuld zijn van die heelheid is het ware geluk. Een mens die dit geluk kent is nooit de slaaf van een ander, houdt er geen geloof op na, is innerlijk rustig, heeft in ruime mate inzicht en leeft volledig en moeiteloos in het eeuwige nu. Zo zal hij ertoe bijdragen dat er een werkelijke orde tot stand wordt gebracht. En waar orde tot stand wordt gebracht zal werk en voedsel zijn voor allen en zal iedereen gelijke kansen hebben. Maar zolang het ontbreekt aan een juist begrip van de individuele mens, zal het altijd een chaos in de wereld blijven.

Je kunt evenwicht vinden temidden van de conflicten in de wereld door te beseffen dat het evenwicht niet buiten je ligt en alleen door je eigen inspanningen tot stand kan komen. Ook al zou de wereld perfect ontworpen en goed georganiseerd zijn, dan nog kun je in jezelf een chaos teweegbrengen. Maar als je evenwicht in jezelf hebt gebracht, kun je vreedzaam in de wereld leven. Je moet het evenwicht in jezelf zoeken, alleen daardoor zul je ertoe bijdragen evenwicht in de wereld te brengen.

Het individuele probleem is het wereld probleem. Als de individuele mens het geluk heeft gevonden en orde in zichzelf heeft geschapen zal hij ook orde scheppen in de wereld om zich heen en door anderen te helpen hun eigen individuele problemen op te lossen zal hij bijdragen tot de oplossing van het wereldprobleem. Je vindt misschien dat het streven naar bevrijding van het ‘zelf’ egocentrisch is, dat eeuwigdurend geluk getuigt van egoïsme en dat je door vrij te zij van alle verdriet en strijd de wereld in de steek laat. Dat is een misvatting. Bevrijding is de tegenpool bij uitstek van het besef van het ‘zelf’, van het ikgevoel. Het is de hoogst bereikbare realiteit voor iedereen. Het geluk is de enige waarheid, onvoorwaardelijk, onbeperkt, eeuwig en als bij ieder mens de wens dat te bereiken tot leven wordt gebracht, zal er orde heersen en geen chaos.

Is het zoals het nu is niet een chaos? Als de fundering wankel is, stort het gebouw in. Blijf alert in je denken en voelen. Zie de complete chaos die door al die nutteloze doelstellingen, zinloze strijd en kortstondige genoegens is veroorzaakt. En dat noem je dan orde! Nee, als de individuele mens het werkelijke zoekt, zal hij, onverschillig waar hij is, orde scheppen, al zal die orde misschien tot stand moeten komen vanuit een diepe onvrede.

Wat is waar?

Hoofdstuk 14

Jiddu Krishnamurti. Wat is waar? Over waarheid en leven. Themaboek aforismen waarheid zijnjiddu leven mens wijsheid inzicht vrij handelen denken. 1934.