Wat is waar?

Hoofdstuk 8

Een volgeling is als een blad, dat wordt voortgejaagd door de wind. Als de wind gaat liggen, valt het blad op de grond.

Wees vrij van de obstakels van overtuigingen, gewoonten en tradities.

Godsdiensten zijn de bevroren gedachten van de mens, waarmee hij tempels en kerken bouwt.

Wie het leven echt lief heeft, houdt er geen filosofie op na, want hij is werkelijk vrij.

Het grootse van de mens is dat hij niet door een ander is te verlossen.

Wees onafhankelijk, zonder ook maar iets van vooringenomenheid.

De waarheid kent geen mysteries.

Niemand zal je verwijten maken, niemand zal over je oordelen, je bent je eigen heer en meester.

Geloof berust niet op wijsheid, maar op hoop, op wat je graag wilt geloven, op waar je bang voor bent. Je durft geen vraagtekens te zetten bij wat je gelooft, bij wat je hoopt en bij waar je bang voor bent, omdat je vreest dat de geloofsovertuiging, die je staande houdt, de bodem ingeslagen zou worden.

Echt inzicht krijg je alleen door vragen te stellen, door voortdurend onderzoek, door de geestelijke flexibiliteit die wijsheid geeft. Om dit inzicht te krijgen, dat wijsheid is, ontstaan uit beredenering, uit onderzoek, uit overdenking en uit twijfel, moet je je volkomen losmaken van de gewoonte in het verleden en in de toekomst te leven en alleen nog in het nu leven.

Nu word je vastgehouden binnen de muren van een gevangenis die je zelf opgetrokken hebt en je ziet uit naar hulp van buitenaf, maar niemand kan je helpen, niemand anders dan jijzelf kan de muren die je omsluiten afbreken. Gevangen als je bent door je wensen en verlangens, houdt het je onafgebroken bezig wat de waarheid is, wat God of wat het licht is. Je kunt dat alleen weten als je uit die gevangenis bent. En terwijl je intens lijdt, breek je toch de door jezelf opgetrokken muren niet af, maar blijf je in de gevangenis proberen je voor te stellen wat vrijheid eigenlijk is. Daarmee breng je alleen een idee je gevangenis binnen, je breekt de muren niet af.

En toch kun je enkel door het afbreken van de illusies, die het product van je wensen en verlangens zijn, je geestelijk losmaken van het idee van onderscheid maken, zodat er geen strijd meer is.

Daarom zeg ik: neem niets zomaar aan, doe geen moeite om je voor te stellen wat een volmaakt leven is, maar word je bewust van het feit dat jijzelf je eigen gevangenis hebt gebouwd. Als je dat feit onder ogen ziet, als je inziet dat je beperktheid voortkomt uit je eigen verlangen om bezittingen en kennis te verzamelen, dan begin je de gevangenis, waarin je opgesloten zit, af te breken. Zolang je onvervulde verlangens hebt, zul je er onvermijdelijk voor strijden die te vervullen, terwijl de vervulling telkens uit je handen wegglijdt, omdat op het moment dat verlangens in vervulling gaan, ze hun betekenis hebben verloren en aan de kant worden gezet.

Dat is een eindeloos durend gevecht.

Dus, als je die onafgebroken zinloze strijd goed wilt begrijpen en je ervan wilt bevrijden, word je dan bewust dat je een gevangene bent. En dan zul je de gevangenis van deze op zelfzucht gebaseerde zogenaamde beschaving, dat monsterachtige bouwwerk, dat in de loop van eeuwen is opgetrokken, dat zul je dan als individueel mens verlaten.

Iedereen op de wereld krijgt in zijn denken en voelen te maken met conflicten en verdriet, daarom heeft het weinig zin je bezig te houden met het idee de wereld te willen helpen, als je niet eerst begint inzicht in jezelf te krijgen. Zolang je niet erkent dat je zelf gevangene bent en de muren van je illusies af gaat breken, kun je een ander niet vrij maken. Je zult hem alleen maar overhalen tot je eigen illusies, die hij vergelijkenderwijs misschien voor vrijheid aan zal zien.

De meeste mensen worden door dit verdriet beheerst zonder dat ze inzicht hebben in de oorzaak ervan. Ze omringen zich met futiliteiten, bouwen muren van onwerkelijkheden om zich heen en in die kerker lijden ze. Hoewel ze diep verdriet hebben, bevrijden ze zichzelf niet en blijven voorgoed in gevangenschap, zonder de extase van de bevrijding te kennen.

Word je in je leven bewust van de oorzaak van het lijden, dan zul je in het vuur van die bewustheid de vrijheid leren kennen van het evenwicht dat waarheid is.

Ik heb het over de eeuwige waarheid, die je niet kunt reduceren tot een systeem zonder haar geweld aan te doen. Je zit ingekapseld in jouw speciale systeem, je bekijkt de wereld door de sluier van het persoonlijke, je wilt dat anderen het leven ook op die manier bekijken en je aanbidt de tralies die je gevangen houden. Je kunt de waarheid nooit in wat voor kooi dan ook gevangen zetten, want de waarheid is groter dan alle kooien. Doordat jezelf bevooroordeeld en geconditioneerd bent, dring je er bij anderen op aan dat ze zich bij jouw toestand van beperkt inzicht zullen aansluiten. Heel wat mensen op deze wereld zijn vast geraakt en gevangen komen te zitten in de diverse kerkers van religies, spirituele orden en verenigingen, maar daar wil ik het niet over hebben, omdat ik alle energie die ik heb wil gebruiken om je de weg te laten zien naar de waarheid, die als enige eeuwig is. De waarheid waar ik het over heb kan nooit geconditioneerd of beperkt worden en wie haar wil begrijpen moet uit zijn kooi komen. Ik ga je er niet toe aansporen uit je kooi te komen. Ik heb het over het eeuwige, over het geluk dat blijvend is, niet over systemen, religies en verenigingen. Ik heb het over die vrijheid die eeuwig is, die duurzaam is en die alleen te bereiken is door inzicht in het verdriet en in de vreugde. Als je dat geluk bereiken wilt door je te bevrijden, zul je alles moeten opgeven wat je denken en liefde beperkingen oplegt. Er zijn vele paden en wegen die tot inzicht in vergankelijke waarden leiden, maar er is maar een pad naar het inzicht in de waarheid, en dat is het intens en onwankelbaar verlangen naar de waarheid zelf. Want de waarheid is een land waar geen weg heen leidt en alleen in de wereld van waanvoorstellingen, van het onbestendige, zijn vele paden. Over die waarheid heb ik het. De rest is als de schaduwen die over het veld liggen, je kunt er doorheen trekken, maar ze leiden je niet naar het leven.

Alleen door volstrekte eenvoud in wat je denkt en voelt kun je het eeuwige vinden.

Jullie, die de ware vrijheid niet gewend zijn, hebben je ermee tevredengesteld de tralies van je kooi van menszijn te versieren, in plaats van te ontsnappen, het vrije veld in, onder de blote hemel, in de open lucht. Jullie hebben je ingebeeld dat kerken, verenigingen en religies nodig zijn om je te sterken. Ik heb het over het leven dat eeuwig is en jullie willen dat ik dat aan banden zal leggen binnen de beperktheid van jullie kooien. Jullie vinden me vijandig en afbrekend, omdat ik zeg dat je de waarheid geen grenzen op kunt leggen en haar niet dienstig kunt maken aan de vergankelijke doelstellingen van de mensheid. Je zegt dat ik alleen maar afbreek, zonder je opbouwende ideeën aan te reiken over hoe je moet leven, maar als je er goed over nadenkt, zul je inzien dat juist in het je ontdoen van al die dingen die je als belangrijk om je heen hebt opgebouwd, in dat proces van afbraak, het geluk van de waarheid is gelegen.

In het proces van het vrij worden van de drang tot bezit, hetzij van ideeën, van dingen of van gewaarwordingen, word je uiterst intelligent, en dat is dan niet de intelligentie van de boekenwijsheid, maar die van de directe waarneming, de uiterst waardevolle intelligentie van het juiste onderscheidingsvermogen. Je bent niet in staat onderscheid te maken, iets echt te begrijpen of ergens diep in door te dringen, als je denkvermogen niet volkomen vrij is; en het vrij worden van belemmeringen geeft je de natuurlijke intelligentie die van essentieel belang is om inzicht te hebben in het leven.

Als je je rekenschap geeft van wat je denkt en voelt, zul je merken dat je voortdurend op zoek bent naar nog geweldigere ideeën, nog sterkere prikkels, nog hogere toppen om te beklimmen. Doordat je geen inzicht hebt in het nu, kijk je uit naar prestaties in de toekomst, waarmee je alleen het ene waardeloze op het andere stapelt. Het is een louter verstandige krachttoer, die je als vooruitgang betitelt. Je trekt door het leven van de ene zintuiglijke gewaarwording naar de volgende, van de ene verwachting naar de andere, van het ene idee naar het andere, van de ene leraar naar de volgende en je bent er voortdurend mee bezig je verlangens te bevredigen. Hoe meer je aan je verlangen toegeeft, des te meer doeleinden, ideeën en verlossers verzint het om daar bevrediging in te vinden.

Handelen is dus niet een proces van kennis verzamelen, maar van inzicht hebben, niet van opeenhopen, maar van wegwerken, iets wat je geestelijk buitengewoon flexibel maakt. Het gevolg van die zuivering is directe waarneming. Het idee dat de waarheid ergens anders is, dat God ver weg is en dat de mens alleen tot hem kan komen door zich te ontwikkelen, door zijn ikbewustzijn, zijn persoonlijkheid te laten voortduren, is een dwaling.

Het ware handelen moet je richtsnoer zijn, je baken, en dat is niet het handelen op grond van een beweegreden.

Je denkt dat je het eeuwige zult vinden door naar waarheid te streven, door achter de waarheid aan te gaan. Ik wil je laten zien dat het proces juist het tegenovergestelde is, dat je er niet naar kunt zoeken, omdat je onmogelijk kunt weten wat waarheid is. Als je iets zoekt, heb je je er al een bepaalde voorstelling van en dan leeft het dus niet meer. Je kunt niet naar de waarheid streven, je kunt er niet achteraan gaan, want ze is altijd aanwezig. Je kunt niet op zoek gaan naar iets dat er al is, dat is alsof je je eigen schaduw achterna loopt. Ook al lees je er misschien over of hoor je ervan, je kunt niet weten wat de waarheid is. Je geest kan de druk niet verdragen van het idee van wat de waarheid is. Wat jij je voorstelt als de waarheid, dat is de waarheid niet; wat je je voorstelt is louter fantasie, een idee, een gevoel, terwijl de waarheid niets van dat alles is. Een begrensde geest kan het onbegrensde niet begrijpen. Je kunt de wind niet in je vuist houden; op het onvoorstelbare, het onbeschrijflijke kun je geen greep krijgen en toch is dat nu juist wat ieder van jullie probeert te doen.

Als iemand je er een idee van probeert te geven, is dat niet de waarheid. Als iemand je uitlegt wat de verrukking, het aroma ervan is, wees dan op je hoede voor die persoon, want die wordt zelf beheerst door de sensatie en van die sensatie word jij de slaaf.

Dat zijn dus de belemmeringen, met al hun subtiele variaties, die de mens beletten in het nu te leven, terwijl dat de enige onsterfelijkheid is. En nu zeg ik: vecht er niet tegen, verdraag ze ook niet op een vredelievende manier, maar word je ervan bewust dat ze onecht zijn, dat ze een helder inzicht in de weg staan. En je kunt je daar alleen bewust van worden als je ze onderzoekt terwijl je innerlijk volkomen vrij bent van iedere gehechtheid. Momenteel ben je aangesloten bij een of andere religie of vereniging. Je loyaliteit vraagt bepaalde handelingen van je, je religie vereist dat je bepaalde plichten vervuld. Door dat alles ben je geestelijk verstikt geraakt en daardoor ben je niet in staat tot zuiver inzicht. Je bent gehecht aan bepaalde overtuigingen en vooroordelen, die je voldoening geven en je het gevoel geven dat je belangrijk bent en over macht beschikt. Zolang je in de ban van die gehechtheid bent, kun je niet onderscheiden wat het ware is. Alleen als je je volledig bewust bent van dit alles, als je denken en voelen vrij zijn, aan niets gehecht, komt het inzicht, waarin geen sprake is van inspanningen of van de een of andere discipline.

Godsdiensten zijn de bevroren gedachten van de mens, waarmee hij tempels en kerken bouwt. Godsdiensten zijn tot een systeem gemaakte vormen van denken, maar omdat het denken zelf leven is, kun je het niet vastleggen. Doordat je steeds bezig bent het leven vast te leggen in voorschriften, leerstelsels, overtuigingen en godsdiensten, krijg je te maken met verwarring, conflicten en verdriet. Het leven is vrij en als je probeert het vast te leggen in een godsdienst, in een tot systeem gemaakte vorm van denken, dan zul je het leven dood maken. Voor mij zijn godsdiensten en filosofieën systemen om de menselijke geest in een bepaalde vorm te kneden. De waarheid is niet te vinden aan de hand van een systeem, een voorbeeld. Een godsdienst kan je niet de weg naar de waarheid wijzen,, omdat de waarheid, God of het leven, of hoe je die werkelijkheid ook wilt noemen, alleen te vinden is door persoonlijke bewustwording. Godsdienst en filosofie leggen je geest alleen maar ideeën van anderen op, waardoor ze je denken afstompen en verlammen. Ze stellen normen en idealen op, waaraan je probeert te beantwoorden. Doordat je denken beperkt is door tradities, navolging en angst, is je handelen onvermijdelijk ook aan beperkingen onderhevig, wat tot verdriet leidt. De waarheid is niet te vinden langs de weg van een georganiseerde vorm van denken.

Je herinnert je misschien het verhaal van hoe de duivel met een vriend van hem op een dag een wandeling maakte en hoe ze toen zagen dat iemand iets opraapte, het aandachtig bekeek en in zijn zak stak. De vriend vroeg de duivel: "Wat heeft hij daar opgeraapt?" De duivel antwoordde: "O, hij heeft een stukje van de waarheid opgeraapt." Waarop de vriend zei: "Dat is dan een kwalijke zaak voor jou, niet?" En de duivel antwoordde: "Helemaal niet, ik zal wel zorgen dat hij het gaat organiseren."

Je kunt de waarheid niet organiseren, omdat het vervuld worden van de waarheid een zuiver persoonlijke kwestie is. Als je denken en voelen zich achter een systeem scharen en niet volledig op eigen kracht, eigen zuiverheid vertrouwen, houd je steeds verwarring.

Georganiseerde systemen van denken, vormen van geestelijk gezag, zijn voor mij dus een volstrekte ontkenning van de waarheid. Niemand kan de mens verlossen dan hijzelf, het grootse van de mens is dat in hemzelf, in wat hijzelf met volle overgave doet, de waarheid is gelegen.

Als je nooit de zee gezien had en er zou iemand komen die je er een beschrijving van gaf, zou je je er alleen maar een voorstelling van kunnen maken, maar het idee dat je er dan van had zou de werkelijkheid niet op je overbrengen. Op een dergelijke manier probeer je, terwijl je beperkt, begrensd en geconditioneerd bent, je het onmetelijke, het onbeschrijflijke voor te stellen. Zoals een gevangene die naar vrijheid hunkert zich de verrukking van de vrijheid gaat voorstellen en die gaat verheerlijken, maar niet de muren afbreekt die hem gevangen houden, zo speelt de mens achter de tralies van zijn beperktheid met het idee van God, van het werkelijke.

Door te zien wat dom, onintelligent en ondoordacht is, door je ervan bewust te zijn wat onwaar is, kun je, als je je daar de moeite voor geeft, op eigen kracht ontdekken wat waar is. Ik val niemand aan, geen enkele vereniging of godsdienst. Voor mij zijn alle georganiseerde godsdiensten compleet onwaar. Ze brengen, zoals ik het zie, de mens niet in vervulling door het eeuwige. Integendeel, ze staan hem daarbij in de weg.

Praat niet wat ik zeg alleen maar na. Het zal pas waardevol voor je zijn als je zelf tot je eigen conclusie komt, onafhankelijk van wat ik zeg of van wat anderen zeggen. En ik zou je willen vragen mijn ideeën te onderzoeken zonder ze te vergelijken met iets wat je gehoord of gelezen hebt, want je zult de wezenlijke waarde van dat wat ik zeg niet ontdekken door het met iets te vergelijken. Ik neem aan dat je te weten wilt komen wat ik als de belemmeringen zie die in de mens het hebben van een volledig inzicht in het leven in de weg staan, maar als je gaat vergelijken zul je alleen maar het ene idee tegenover het andere stellen en dan een keuze maken op grond van je eigen vooroordelen en dat maakt het inzicht in de wezenlijke waarde onmogelijk.

Dus, als je inzicht wilt krijgen, vergelijk dan niet, maar onderzoek de betekenis van de ideeën die ik je voorleg. Als je er vooraf al een oordeel over hebt, maak je een serieus onderzoek onmogelijk.

Ik leg hier zo de nadruk op, omdat ik je wil laten zien hoe belangrijk het is. Jullie komen naar me luisteren met een achtergrond van hindoeïsme, boeddhisme, theosofie of christendom en je zit vol met ideeën. Die achtergrond belet je zuiver te denken en in je reactie op het conflict dat ontstaat, worden je vroegere ideeën je toevluchtsoord, waar je op terug valt, terwijl je als je wat ik zeg op een zakelijke manier en zonder vooringenomenheid onderzoekt, je zelf de wezenlijke waarde ervan zult ontdekken.

Ik wil niet dat jullie mijn ideeën maken tot iets waar je gezag aan toekent, ik wil dat je wat ik zeg vrijelijk onderzoekt, dat je het bekritiseert, dat je er vraagtekens bij plaatst, dat je het betwijfelt. Om dat op een intelligente manier te kunnen doen, moet je niet gehecht zijn aan het een of andere idee. Gehechtheden zijn niets anders dan gevestigde belangen. Je hebt je overgeleverd aan je familie, je priester, je vereniging. Die maken het je allemaal onmogelijk helder te denken.

Er zijn boeken vol met theorieën over het geestelijke leven en de waarheid. Ik heb geen enkele filosofie bestudeerd, niet die van jullie en niet die van anderen; alle filosofieën zijn theorieën, die al dan niet waar kunnen zijn. Ik ben nooit geïnteresseerd geweest, en dat ben ik nog steeds niet, in onverschillig welke theorie, of het nu die van het hindoeïsme, het boeddhisme het christendom of de theosofie was. Theorieën zijn patronen die door de menselijke geest gevolgd worden en waar een patroon gevolg wordt is geen intelligentie. Theorieën zijn waardeloos voor iemand die echt leeft, al kunnen ze uitstekend geschikt zijn voor iemand die dat niet doet. Voor iemand die klaarwakker is, iemand die nadenkt, iemand in wie het leven trilt, iemand die lijdt, voor zo iemand zijn jullie boeken en theorieën over de toekomstige bestemming van de mens, over zijn leven na de dood, volslagen waardeloos.

Hersengymnastiek heeft zijn nut; als training voor de geest kunnen we discussiëren, van de vroege ochtend tot de late avond, over de oorzaak van alles en over het leven. Maar hoe zal dat je problemen oplossen? Hoe zal het je verlossen uit de slavernij waarin je leeft? Je zult je problemen niet oplossen door je toevlucht te nemen tot filosofische discussies, al kunnen die heel onderhoudend zijn, maar door inzicht te krijgen in de schijnbeelden van het ogenblik en ze daardoor in iets anders om te zetten.

Ik heb gekeken naar hoe de mens leeft, niet naar zijn theorieën. Ik heb gezien hoe hij aangesloten is bij tal van organisaties en godsdiensten, hoe hij verschillende vormen van geloof en hoop koestert. Door te kijken, waar te nemen en te lijden ben ik tot bepaalde conclusies gekomen, die ik jullie zal voorleggen.

Het zijn geen theorieën uit een boek, ze zijn het product van doodgewone alledaagse menselijke ervaringen. Ik zet de ene theorie niet af tegen de andere, zodat je denken zich in de tegenstelling kan verlustigen en verdeeldheid en conflicten kan oproepen. Ik ben geen vertolker of tussenpersoon, integendeel, mijn enige wens is je in de spiegel die jezelf bent de oorzaak van de conflicten te laten zien, zodat je door zuiver waar te nemen, door helder te denken, zelf de verrukking van de levende waarheid kunt ontdekken en daardoor vrij en gelukkig kunt worden.

Daarom kun je, als je dat wat ik zeg wilt begrijpen, niet vol theorieën zitten. Ik weet dat jullie je leven hebben ingericht op basis van theorieën, wat een van de oorzaken van het conflict is. Je hele leven is gebaseerd op wat een ander heeft gezegd, op wat de Boeddha of de Christus heeft gezegd. Als levend mens heb je je eigen inzicht uitgeschakeld door je aan te passen, door de voorschriften van een ander te volgen.

Wat je verteerde, heeft je gebroken.

Als je een ander vereert roep je het waanidee op van een ander 'ik ben'. Het gevoel van verering op zich is heel natuurlijk en mooi, het kent geen onderscheid. Verering is iets natuurlijks als het vrij blijft van de complicatie van 'de ander'. Als je een ander vereert, maak je onderscheid, wat sympathieën en antipathieën inhoudt. Het onnatuurlijke ervan ligt in het opkijken tegen de een en neerkijken op de ander. Verering maakt het nodig dat je de ander als de mindere kunt zien. Bij inzicht is er geen meerdere of mindere, omdat je zelf heel bent. Je hebt door je inzicht dat eeuwige wezenlijke, het leven, gevonden en daardoor is er in je bewustzijn helemaal geen 'ander'.

Wat is waar?

Hoofdstuk 8

Jiddu Krishnamurti. Wat is waar? Over waarheid en leven. Themaboek aforismen waarheid zijnjiddu leven mens wijsheid inzicht vrij handelen denken. 1934.