Wat is waar?
Hoofdstuk 6
Streef naar waarheid omwille van de waarheid.
Om je, gebruikmakend van je intelligentie, geestelijk te zuiveren, wat inhoudt dat je het mogelijk maakt je van jezelf bewust te zijn, zul je aandacht moeten hebben voor je begeerten. Als je geen inzicht hebt in je begeerten, leef je in een waanwereld van valse waarden. Je moet je verborgen begeerten op het spoor komen en dan zul je merken dat alle begeerten, zelfs die naar het meest verhevene, afhankelijk zijn van de mogelijkheid troost en bevrediging te vinden, een gebondenheid waaruit angst voortkomt. Het gaat er dus niet om vrij van begeerten te zijn, maar je begeerten te bevrijden van hun begrensdheid. Begeren is leven, maar door het hanteren van valse waarden en verkeerde maatstaven maak je er iets onnatuurlijks van. En daarom, als je je eigen begeerten onderzoekt, zul je zien dat er een conflict is tussen dat waar je begeerten naar uitgaan en de angst, die ze zelf hebben opgeroepen. In dit conflict tussen begeerten en angst creëer je valse waarden, terwijl je door de moeite die je doet en door dat conflict energie verspilt.
Om inzicht te kunnen hebben in het leven, om inzicht te kunnen hebben in de waarde van het vergankelijke, waarin het essentiële besloten ligt, moet je geest vrij van beweegredenen zijn. Onder een beweegreden versta ik iets dat je ertoe aanzet te handelen. Je moet geen beweegredenen hebben om te handelen, want handelen houdt als zodanig inzicht in. Als je een beweegreden hebt, ontneemt dat je het inzicht dat in het handelen besloten moet liggen. Als je idealen hebt en probeert die in daden om te zetten, maak je het onmogelijk te handelen vanuit inzicht, terwijl dat het enige is dat je van je ikbesef kan bevrijden. Een beweegreden hebben maakt iemand die bedroefd is niet gelukkig. Een beweegreden wil je alleen hebben als je op voldoening, op bevrediging uit bent. De waarheid is niets van dat alles. Als je dat goddelijke vrij zijn van verlangens niet hebt, als je dat bedolven hebt onder valse waarden, ben je gemakkelijk tevreden te stellen. Dus, als je vrij van beweegredenen wilt zijn, lijd en geniet dan volop, deins niet terug voor het leven, schuw het niet. Als je vrij wilt zijn, laat je dan nooit door een beweegreden verblinden.
Iemand van wie je houdt gaat dood en omdat je intens lijdt, laat je je voor het ogenblik tevredenstellen door het idee dat hij voortleeft aan de andere zijde van de dood en dat je in de toekomst met hem herenigd zult zijn. Voor het ogenblik ben je hierdoor in slaap gebracht. Voor wie zich innerlijk vastklampt aan het idee ‘samen zijn’, zal de dood altijd gekoppeld zijn aan verdriet, als gevolg van de eenzaamheid.
Veel mensen willen graag weten wat het goddelijke plan is en waar het op gericht is, om hun vergankelijke leven een wending te geven in de richting van die zogenaamde eeuwige waarheden. De waarheid is nooit te vangen in een ideaal, een plan of een denksysteem. De waarheid zal iemand die zich aan een vast patroon wil spiegelen altijd ontgaan. De waarheid kan nooit worden waargenomen aan het begin van je zoektocht, maar openbaart zich pas als het zoeken zijn voltooiing heeft bereikt. Iedere poging haar vast te leggen in een theorie of een plan mist altijd zijn doel en als je probeert je aan zo’n verkeerde voorstelling van zaken aan te passen is dat een regelrechte ontkenning van het leven zelf. En toch zie je dat overal op de wereld gebeuren, mensen spiegelen zich aan hoge idealen, waardoor hun denken en voelen een verkeerde richting opgaat.
Je wilt gestimuleerd worden door een doel. Als je een doel hebt, een beweegreden, wil dat alleen maar zeggen dat je erop uit bent iets te pakken te krijgen, maar zuiver handelen betekent nu juist je ontdoen van alle verlangens. Je bent deugden gaan aankweken, je hebt bedacht dat je goed moest zijn, dat je moest weggeven en uitdelen, en wat is er gebeurt? Je hebt de ene topprestatie na de andere geleverd, je hebt je geestelijk ontwikkeld en wat is het resultaat van al je inspanningen, je vorderingen en je prestaties? Diepe teleurstelling, grote verwarring, een door het hunkerende verlangen veroorzaakte chaos; kortom, ellende.
Zo wordt je alleen maar een pakhuis van ideeën, je mist de rust, de vruchtbare leegte die als enige een zuiver waarnemen mogelijk maakt. Dat wil zeggen, bij het maken van je keuzes heb je een beweegreden, je kiest steeds omdat je iets wilt bereiken. Je hebt een vooropgesteld idee van wat waarheid of leven is en de keuzes die je maakt bij je handelen worden door dat vooropgestelde idee bepaald. Daarom ook heb ik gezegd dat je je geen voorstelling van de waarheid kunt maken. Dat is onmogelijk. Je kunt de eigenlijke betekenis, de fijne nuances, de verrukking, de aandachtige tederheid ervan niet kennen, omdat je denkvermogen beperkt wordt door ideeën en vooroordelen. Zolang je je niet bewust bent geworden van de oorsprong van je begeerten, mis je de vrijheid die als enige het geluk, het inzicht in de waarheid in zich draagt. Het is van het grootste belang dat je je volledig bewust bent van wat je denkt, van wat je voelt en van wat er de oorzaak van is, want wat je doet kan je onwetendheid zowel opheffen als doen toenemen. Onwetendheid is begeerte die wordt beheerst door het najagen van veranderende waarden. Je zult merken dat je begeerte, die bepaald wat je doet, nooit zwijgt, nooit rustig is, zolang ze in de ban is van voortdurend veranderende waarden. Door die veranderende waarden na te jagen zonder ze te begrijpen, maak je je onwetendheid nog groter. Verlichting is tot het essentiële vervolmaakte begeerte. Zolang de begeerte, die de oorsprong van je handelen is, gebonden is aan niet begrepen waarden, heb je te maken met onwetendheid. Verlichting betekent essentiële waarden vinden en daar voortaan mee leven. Je moet dus ontdekken volgens welke maatstaven je over waarden oordeelt en ook hoe je je in allerlei bochten wringt om aan die maatstaven te voldoen. Zolang je begeerten, zelfs die naar het allerhoogste, beheerst worden door geloof, door doelstellingen of door idealen, is je handelen onvrij, want dan heb je geen inzicht in het direct aanwezige, terwijl alleen daarin het essentiële zetelt.
Nu denken de meeste mensen vanuit een achtergrond van dode tradities. De dingen die ze doen komen voort uit een verstard gedachtengoed. Handelen dat geconditioneerd is door een geloof, hoe indrukwekkend ook, roept het ikbesef in het leven dat de oorsprong, de bron van de onwetendheid is, en versterkt dat ook nog.
Neem maar eens een gedachte die gebaseerd is op een geloof, het geloof in reïncarnatie bijvoorbeeld. Als gevolg van dat geloof wordt het denken voortdurend bepaalt door het idee van een voortbestaan. Wie door dat geloof beheerst wordt, leeft niet ten volle, leeft niet met die intense geconcentreerdheid op het nu die alle geloof en ideeën uitsluit. Anderen geloven in het idee van een vooruitgang, ze geloven dat ze geleidelijk, in de loop van de tijd, door veel ervaringen op te doen, uiteindelijk tot die bloei van inzicht zullen komen waardoor ze vervuld van de waarheid zullen raken. Nogmaals, als je dat gelooft, leef je niet in het nu. Dan ben je alleen maar aan het uitstellen. Het nu is de tijd in zijn totaliteit en uit dat wat je nu niet begrijpt, bouw je je toekomst op. Iets wat je volkomen begrijpt, heft de tijd op.
Om in het nu een ervaring te kunnen begrijpen, om het waardevolle ervan in te kunnen drinken, moet je innerlijk vrij zijn van geloof en illusies. Door een enkele ervaring ten volle te begrijpen bevrijd je je van alle ervaringen, dat wil zeggen, van de tijd. Alleen als je innerlijk vrij bent van geloof en hoop, kun je alert zijn. Dan pas je je niet aan, want dan ben je zonder persoonlijkheid, dan ben je vrij van beperkingen. Zolang je innerlijk niet vrij bent, zul je een vooropgesteld idee hebben van wat waarheid is. Maar het allerhoogste heeft geen enkele verwantschap met een idee, geloof of opvatting; dat alles is enkel het verzet dat door het ikbesef wordt opgeroepen.
Voor mij is het onmogelijk het eeuwige te zoeken in het vergankelijke. Het eeuwige is het vergankelijke. Je kunt niet zoeken naar iets dat er altijd al is. Je interesse gaat misschien uit naar kleding, naar bezittingen, naar bepaalde ideeën of naar dingen om te doen. Als je daarin opgaat, zonder dat je er goed inzicht in hebt, word je beheerst door het vergankelijke, terwijl de ware betekenis ervan aan je voorbijgegaan is.
De tijd geeft je geen inzicht, evenmin als een beweegreden of een geloof dat doet; inzicht krijg je door in het nu ijverig te zoeken naar de essentiële waarde van je denken en voelen. Je kunt niet verlangen naar bevrijding, als je er geen inzicht in hebt wat dat is. En je zult er pas inzicht in hebben, als je het beleeft. Je kunt je in mijn ervaringen verdiepen, maar als je die tot de jouwe maakt, zullen ze een belemmering voor je zijn. Ze worden een leidraad, een maatstaf en brengen je eigen oordeel, je eigen inspanningen, je eigen oplettendheid op een dwaalspoor. Ik probeer je de waarheid te beschrijven, die ultieme werkelijkheid, die nooit in woorden kan worden uitgedrukt. Als iets waarin geen tegengestelden bestaan beschreven wordt in termen van de tegengestelden, verliest het zijn schoonheid, zijn aroma en zijn echtheid. Om bij wat je doet vrij te zijn van beweegredenen, moet je zowel de collectieve als de persoonlijke wil hebben afgeschud. Om je te kunnen bevrijden van de uniformiteit van het denken heb je heel veel aandacht nodig en de vreugde van het alleen zijn, maar je hebt het idee dat alleen zijn iets ellendigs is, iets dat zo treurig is, dat je ervoor terugdeinst.
De meeste mensen handelen op basis van het verlangen iets te bereiken, uit angst, of met het idee van een beloning, nu of in de toekomst. Zolang wat je doet gebaseerd is op een doelstelling, op een beweegreden, roept dat het beeld op van een toekomst en daardoor heb je geen inzicht in het nu, dat voor mij het allerhoogste is. Als wat je doet berust op geloof, op ijdelheid of op hebzucht en als je je daar niet bewust van bent en je er niet van bevrijdt, heb je geen inzicht.
Dan kiest het denken een verkeerde weg, die leidt tot stremming en tot verdriet. Maar als je, gebruik makend van je intelligentie, je ervoor inzet je handelen vrij te maken van iedere beweegreden, word je aandachtig en pas dan ben je in staat de volle betekenis van een ervaring te begrijpen.
Handelingen die gebaseerd zijn op een beweegreden, op het idee van bezit, ‘dat van jou’ en ‘dat van mij’, op ijdelheid, op wellust of wreedheid, leggen je altijd aan banden. Je moet tot besef komen, je moet weten of je denken en voelen beperkt worden door ikbesef. Als ik dat woord ikbesef gebruik, bedoel ik een kern die alle deugden en hoedanigheden bevat. Die zijn maar decoratie en als je vervuld wilt worden van de waarheid, moeten alle vertoon en alle sier worden afgedankt. Probeer dus te weten te komen of aan je denken beperkingen worden opgelegd door bepaalde hoedanigheden, door deugden of door gedachten aan je ‘zelf’. Dat is niet zo moeilijk, maar je moet wel inzicht willen hebben in de totaliteit van het denken, dan pas kan handelen inzicht geven. Word ongehecht, wat iets anders is dan onverschillig zijn, dan kun je niet anders dan in waarheid handelen. Dat leidt dan tot juist gedrag, tot een juiste manier van werken en tot orde in de samenleving. Inzicht ontstaat alleen als de kern van ikbesef oplost. Als je inzicht hebt in het vergankelijke, en dat is het eeuwige, verdwijnen vluchtige vreugden, verdriet, geboorte en dood. Om inzicht te kunnen hebben heb je geen beweegredenen en geen geloof nodig. Integendeel, die staan het inzicht in de weg, omdat ze je beletten aandachtig te zijn in het nu. Alleen als je hebt ingezien dat het essentiële in het vergankelijke zetelt, alleen als je de ware betekenis van het vergankelijke hebt begrepen, alleen dan kun je vervuld zijn van de waarheid, want de waarheid zetelt altijd in het vergankelijke en ontsnapt degene die de slaaf is van een ideaal.
Nu zul je misschien zeggen: “ Moet ik dan geen enkel ideaal, geen enkele inspiratie, geen enkele beweegreden hebben?” Nee, zeg ik. Je moet die allemaal niet hebben, want als je ze hebt, pas je je alleen maar aan en heb je dus geen inzicht. Ieder ideaal, ieder geloof, ook al kan het je tijdelijk wat bemoediging en troost geven, is alleen een teken van verval. De met een geloof of met overtuigingen beladen geest is traag en doet na wat een ander doet, het ontbreekt hem aan flexibiliteit. Een steeds waakzame geest daarentegen vernieuwt zich. Die heeft geen aansporing nodig, niet van binnenuit en niet van buitenaf, want iedere aansporing is maar een reactie. Zo’n geest heeft, omdat hij vrij is, inzicht in het geluk, in de waarheid.
De meeste mensen hebben een of ander geloof of ideaal. Het kan een geloof in bezit zijn, het idee dat bezit je gelukkig maakt, of dat op een bezitterige manier van iemand houden de enige manier van liefhebben is. Het kan het geloof zijn dat onsterfelijk alleen te vinden is in de beleving van een persoonlijke God. Het kan geloof in macht zijn, geloof in harmonie, in eenheid; het kan het geloof in een hiernamaals zijn, wat louter zelfverheerlijking is. Voor mij zijn dat allemaal maar illusies. Wie zich een bestaan in de toekomst voorstelt en probeert inzicht in die toekomst te hebben, doet het heden tekort en maakt een helder oordeel onmogelijk. Het allerhoogste kennen betekent dat je het niet kent. Jaag niet achter de toekomst aan, vraag niet wat het allerhoogste is. Wees niet overtuigd dat je verlangens blijvend zullen zijn, maar zoek uit wat je niet wilt hebben, op grond van de ervaring van het inzicht.
Dit is niet een negatieve manier om het leven te bekijken. Maak voor jezelf uit wat de bezittingen en idealen zijn die je niet wilt hebben. Door te weten wat je niet wilt hebben, door dat uit te sluiten, zul je je innerlijk van een last bevrijden en dan alleen zul je het essentiële, dat er altijd is, doorgronden. Heb geen vooropgezet idee van het allerhoogste en pas dat idee niet toe op het vergankelijke, maar probeer liever het vergankelijke te begrijpen.
Het eeuwige is het vergankelijk, het oneindige is het eindige. De volle betekenis van een ervaring ligt in de voorbijgaande ervaring zelf.
Wat is waar?
Hoofdstuk 6
Jiddu Krishnamurti. Wat is waar? Over waarheid en leven. Themaboek aforismen waarheid zijnjiddu leven mens wijsheid inzicht vrij handelen denken. 1934.